مبحث نوزدهم

مقدمه

صرفه جویی در مصرف انرژی یکی از چالش‌های مهم جهان امروز است. در سال‌های اخیر، افزایش نگرانی‌ها در خصوص تبعات زیست محیطی مصرف انرژی و گرم شدن کره زمین، اهمیت این موضوع را دو چندان کرده است. از سوی دیگر سهم بخش ساختمان در مصرف انرژی کشورها قابل توجه است، و به همین دلیل، در چند دهه اخیر، در اکثر کشورهای صنعتی، اقدامات اساسی در زمینه اصلاح الگوی مصرف، با استفاده از ابزارهای مختلف از جمله تدوین مقررات و ضوابط، صورت گرفته است. در کشور ما نیز، بخش ساختمان حدود 40 درصد از کل مصرف انرژی را به خود اختصاص می‌دهد. متاسفانه با این وجود، اقدامات انجام شده در سال‌های اخیر اثربخشی مورد انتظار را در کاهش مصرف انرژی بخش ساختمان نداشته است و رشد مصرف، همچنان روند افزایشی نگران کننده‌ای دارد. بدیهی است که تداوم این وضعیت، تبعات اقتصادی و زیست محیطی جبران ناپذیری برای کشور به دنبال خواهد داشت. تجربه‌ کشورهای صنعتی به روشنی لازمه تدوین ضوابط و مقررات منطبق با شرایط موجود در هر کشور را آشکار می‌سازد. در همین راستا، در سال 1370 اولین ویرایش مبحث 19 مقررات ملی ساختمان، تحت عنوان صرفه‌جویی در مصرف انرژی تدوین گردید که بخش اعظم آن ضوابط طراحی عایق‌کاری حرارتی پوستة خارجی ساختمان بود. متاسفانه، به دلیل عدم وجود آمادگی لازم در جامعه مهندسی ساختمان، ضوابط تعیین شده در این ویرایش، در اکثر پروژه‌های ساختمانی، اعم از دولتی و خصوصی، نادیده گرفته شد. با توجه به این موضوع، در سال 1378، جلد اول راهنمای این مبحث تهیه گردید و در آن اصول کلی عایق‌کاری حرارتی ساختمان مطرح شد. در ادامه در سال 1381، ویرایش دوم مبحث 19 مقررات ملی ساختمان تهیه و ابلاغ گردید. در این ویرایش، علاوه بر پوستة خارجی، تاسیسات مکانیکی و روشنایی ساختمان نیز، هریک در فصلی جداگانه مطرح شدند، و توصیه‌هایی نیز برای طراحی ساختمان ارائه گردید. از طرف دیگر، در گروه‌بندی ساختمان‌ها، علاوه بر کاربری، عوامل دیگری نظیر نیاز انرژی  سالانه نیز مدنظر قرار گرفت. همچنین برای یکسان‌سازی داده‌های فنی در خصوص مصالح و فرآورده‌های ساختمانی مورد استفاده در پوستة خارجی ساختمان، ضرایب هدایت حرارت و مقاومت‌های حرارتی مورد نیاز در طراحی و محاسبات نیز به پیوست ارائه گردید. اکنون، در ویرایش حاضر مبحث نوزدهم، مسائل زیر مورد نظر قرار گرفته است:

- ساده سازی متن مبحث تا حد امکان

- گسترش حوزه شمول و ساده‌سازی راه‌حل‌های تجویزی

- ارائه راهنمایی‌های لازم جهت تسهیل و یکسان سازی روش محاسبات طراحی عایق‌کاری حرارتی پوسته ساختمان مطابق با ضوابط مبحث19

- تکمیل داده‌های حرارتی مربوط به مصالح و فرآورده‌های مورد استفاده در ساخت و ساز فعلی کشور، و همچنین فرآورده‌های نوینی نظیر شیشه‌های دوجداره با پوشش‌های خاص، پنجره‌های یو پی وی سی و آلومینیوم گرماشکن و ... که جهت بهبود عملکرد حرارتی پوستة خارجی ساختمان قابل استفاده هستند

- افزودن پیوست جامعی در رابطه با سایه‌بان‌های مناسب برای شهرهای مختلف کشور

- افزودن اطلاعات فنی و مقادیر عددی مورد نیاز برای محاسبه انواع پل حرارتی در پوسته ساختمان

- تکمیل و ساده‌سازی فصل مربوط به تاسیسات مکانیکی و تاکید بر مواردی نظیر کاربرد سیستم‌های کنترل و برنامه ریزی

- تکمیل و ساده‌سازی فصل مربوط به سیستم روشنایی و تاسیسات الکتریکی

امید است، با رفع ابهامات موجود در ویرایش قبلی، و ارائه اطلاعات تکمیلی مورد نیاز، زمینه اجرایی شدن این مبحث در ساخت و ساز کشور، خصوصاً در پروژه‌های دولتی، بیش از پیش فراهم گردد. بدیهی است ضوابط در نظر گرفته شده در این ویرایش، همچنان با مقررات وضع شده در کشورهای صنعتی فاصله دارد. امید است در آینده‌ای نه چندان دور، برای نیل هرچه بیشتر به استانداردهای مطرح جهانی در زمینه مصرف انرژی، گام های لازم برداشته شود که به نظر می‌رسد اهم اقدامات در این زمینه اشاعه فرهنگ پایداری، ساختمان‌های سبز،‌سیستم‌های هوشمند، کاربرد انرژی‌های تجدیدپذیر، سیستم‌های نوین تهویه و تعمیم برچسب انرژی به تمامی فرآورده‌ها و تجهیزاتی است که در راستای بهینه‌سازی مصرف انرژی در ساختمان مورد استفاده قرار می‌گیرند.

 

فهرست مطالب

فصل اول- کلیات

19-1-1 دامنه کاربرد

19-1-2 تعاریف

فصل دوم- مقررات کلی طراحی واجرا

19-2-1 مدارک مورد نیاز برای اخذ پروانه ساختمان

19-2-1-1 گواهی صلاحیت مهندس یا شرکت طراح

19-2-1-2 چک لیست انرژی

19-2-1-3 نقشه های ساختمان

19-2-1-4 مشخصات فیزیکی مصالح وسیستمهای عایق حرارت

19-2-1-5 مشخصات فنی سیستم های مکانیکی وروشنائی

19-2-2 عوامل ویژه اصلی و گروه بندی ساختمان ها

19-2-2-1 گونه بندی کاربری ساختمان

19-2-2-2 گونه بندی نیازسالانۀ انرژی محل استقرار ساختمان

19-2-2-3 گونه بندی سطح زیربنای مفید ساختمان

19-2-2-4 گونه بندی شهر محل استقرار ساختمان

19-2-2-5 گروه بندی ساختمانها از نظر میزان صرفه جوئی در مصرف انرژی

19-2-3 عوامل ویژۀ فرعی

19-2-3-1 گونه بندی از نظر شرایط بهره گیری از انرژی خورشیدی

19-2-3-2 گونه بندی نحوۀ استفاده از ساختمان های غیر مسکونی

19-2-4 روش های طراحی پوستۀ خارجی ساختمان

19-2-5 طراحی سیستم های مکانیکی

19-2-6 طراحی سیستم های روشنایی

فصل سوم- پوسته خارجی ساختمان

19-3-1 روش الف- روش کارکردی

19-3-1-1 محاسبه ضریب انتقال حرارت مرجع

19-3-1-2ضرایب انتقال حرارت مرجع برای عناصر ساختمانی پوسته خارجی

19-3-1-3  محاسبه ضریب انتقال حرارت طرح و کنترل مشخصات پوسته

19-3-2 روش ب – روش تجویزی

19-3-2-1 الزامات در راه حل های فنی روش تجویزی

19-3-2-2 اثر بهره گیری مناسب از نور خورشید

19-3-2-3 اثر بهره گیری از سایبان مناسب

19-3-2-4 نکاتی دربارۀ مجموعه راه حل های فنی روش تجویزی

19-3-2-5 مجموعه راه حل های فنی تجویزی ب-1 (با پنجرۀ برتر)

19-3-2-6 مجموعه راه حل های فنی تجویزی ب-2 (با پنجرۀ ساده)

19-3-3 اصول کلی و توصیه ها در زمینه طراحی ساختمان

19-3-3-1 جهت گیری ساختمان

19-3-3-2 حجم کلی وفرم ساختمان

19-3-3-3 جانمائی فضاهای داخلی

19-3-3-4 جدارهای نور گذر

19-3-3-5 سایبان ها

19-3-3-6 اینرسی حرارتی

19-3-3-7 تهویه طبیعی

فصل چهارم- تاسیسات مکانیکی

19-4-1 مقررات کلی

19-4-2 تأسیسات سرمایش و گرمایش

19-4-2-1 تأمین سرمایش و گرمایش

19-4-2-2 مدارهای توزیع

19-4-2-3 پایانه های سرمایش و گرمایش

19-4-3 سیستم های تهویه

19-4-3-1 تأمین هوای تازه

19-4-3-2 کیفیت درز بندی بازشوها

19-4-4 تأسیسات آب گرم مصرفی

19-4-4-1 ملاحظات کلی

19-4-4-2 عایق کاری حرارتی لوله و مخزن

فصل پنجم- سیستم روشنائی و انرژی الکتریکی

19-5-1 سیستم ها وتجهیزات روشنائی

19-5-2 سیستم های کنترل روشنائی

19-5-2-1 روشنائی فضاها

19-5-2-2 سیستم های کاهش میزان و یا مدت روشنائی

19-5-2-4 کنترل خاموش کردن روشنائی           

19-5-3 شدت روشنائی فضاها

19-5-4 روشنائی محوطه و بیرون ساختمان

19-5-4-1 لامپ ها

19-5-4-2 کنترل روشنائی محوطه و خارج ساختمان

19-5-5 کنتور

19-5-6 موتورها

پیوست های مبحث نوزدهم:

پیوست 1 - روش تعیین گروه اینرسی حرارتی ساختمان

پ 1-1 تعیین جرم سطحی موثرجدار

پ-1-1-1 جدار در تماس با خارج

پ-1-1-2 جدار مجاور خاک

پ-1-1-3 جدار در تماس با ساختمان مجاور یا فضای کنترل نشده

پ-1-1-4 جدارهای  داخل فضای کنترل شده ساختمان

پ-1-2 جرم سطحی موثر ساختمان در واحد سطح زیربنای مفید

پ-1-3 گروه بندی اینرسی حرارتی ساختمان یا بخشی از آن

پیوست 2 - روش محاسبه شاخص خورشیدی

پیوست 3 - گونه بندی نیازسالانه انرژی شهرهای ایران

پیوست 4 - گونه بندی کاربری ساختمانها

پیوست 5 - تعیین گروه ساختمان از نظر میزان صرفه جوئی در مصرف انرژی

پیوست 6 - مقادیر فیزیکی اصلی ، تعاریف ، علائم

پیوست 7 - ضرایب هدایت حرارت مصالح متداول

پیوست 8 - مقاومت حرارتی لایه های هوا وقطعات ساختمانی

پ 8-1 مقاومت حرارتی لایه هوای مجاور سطوح داخلی وخارجی

پ 8-2 مقاومت حرارتی لایه های هوای محبوس

پ8-3 مقاومت حرارتی برخی لایه های عناصر ساختمانی متداول

پ8-3-1 آجر پلاک (نما)

پ8-3-2 آجر توپر (دیوار)

پ8-3-3 آجر سوراخ دار (دیوار)

پ8-3-4 بلوک سفالی (دیوار)

پ8-3-5 بلوک سیمانی (دیوار)

پ8-3-6 تیرچه و بلوک سفالی (سقف)

پ8-3-7 تیرچه و بلوک سیمانی (سقف)

پ8-3-8 تیرچه و بلوک پلی استایرن منبسط (سقف)

پیوست 9 - ضرایب انتقال حرارت جدارهای نورگذر و بازشوها

پ-9-1 ضرایب انتقال حرارت شیشه ها

پ-9-1-1 شیشه های ساده

پ-9-1-2 شیشه های دو جدارۀ عمودی

پ-9-1-3 شیشه های دو جدارۀ  افقی(سقفی)

پ-9-2 ضرایب انتقال حرارت جدارهای نورگذر

پ-9-2-1 جدارهای نورگذر دارای شیشۀ تک جدارۀ ساده

پ-9-2-2 جدارهای نورگذر دارای انواع  شیشۀ دوجداره

پ-9-3 مثال های ضرایب انتقال حرارت جدارهای نورگذر

پ-9-4 ضرایب انتقال حرارت درها

پیوست 10 - سایه بان ها

پیوست 11- روش های محاسبۀ پل های حرارتی

پ-11-1 گونه های مختلف پل های حرارتی

پ-11-2 روند محاسبات عددی

پ-11-3 ضرایب انتقال حرارت پل های حرارتی متداول

پ-11-3-1 کف های زیرین مجاور خاک

پ-11-3-2 دیوار های مجاور خاک

پ-11-3-3 اتصالات متداول کف های مجاور خارج یا فضای کنترل نشده

پ-11-3-4 اتصالات متداول سقف های میانی

پ-11-3-5 اتصالات متداول بام ها و دیوار

پ-11-3-6 اتصال دیوارهای داخلی و خارجی

 پ-11-3-5 اتصالات بین بازشوها و جدارهای غیرنورگذر