آجر چیست و اطلات فنی

آجر (آگور) واژه اى باِبلى است که در گذشته براى توصيف لوح هايى که احکام و فرامين دولتى را روى آن مى نوشتند و سپس آن را مى پختند، به کار مى رفت. زمان واقعى پيدايش آجر مشخص نيست اما گمان مى رود براى نخستين بار از پخته شدن خاک مجاور اجاق هاى آتش به وجود آن پى برده باشند. اولين کوره هاى آجرپزى نيز از قرار دادن لايه هاى خشت در کنار شعله هاى آتش ساخته شدند. مى توان گفت آجر سنگ دگرگونى مصنوعى است که از پخته شدن خاک رس در ابعاد و اندازه هاى دلخواه به دست مى آيد و اولين عنصر پيش ساخته با توليد انبوه بوده است.

مواد اوليه ى تهيه ى آجر

خاک آجر معمولاً مخلوطى است از خاک رس، ماسه، فلدسپات، سنگ آهک، سولفات ها، کانى هاى آهن ١ و براى تهيه ى آن به خاک رس خالص نياز نيست. خاک رس مناسب براى آجر نبايد درصد زيادى آهک داشته باشد، زيرا باعث مى شود کيفيت لازم را پس از پخت نداشته باشد. عناصر اصلى خاک رس آجرپزى عبارت اند از:

 سيليس: سيليس به شکل دانه هاى ماسه و از موادى است که در خاک آجر يافت مى شود.

کوارتز حاصل شده از سنگ هاى آذرين پس از پوسيدن تبديل به ماسه و لاى مى گردد. بنابراين در همه ى خاک ها کم و بيش ماسه و لاى يافت مى شود. ماسه استخوان بندى خشت است. اگر مقدار ماسه در آجر زياد باشد مقدار خاک رس کم مى شود، در نتيجه آجرى که به دست مى آيد، تُرد و پوک بوده و مقاومتش کم است.

 آلومين: آلومين بخش شکل پذير و نرم خاک است که به سادگى آب را به خود جذب مى کند و به صورت خميرى شکل درمى آيد. آلومين در صورت پخته شدن به راحتى ذوب مى گردد و جسم يک پارچه و همگنى را به وجود مى آورد.

 فلدسپات: فلدسپات در آجر به صورت عامل گداز آور عمل مى کند و گرماى خميرى شدن آجر را به حدود °C ١١٥٠ -  ١١٠٠ تقليل مى دهد.

 سنگ آهک: اگر مقدار سنگ آهک در خاک آجر کم و به شکل گَرد باشد رنگ آجر را روشن مى کند و به آن صدمه اى نمى زند. چنان چه مقدار آهک بيش از حد مجاز (بيش از سى درصد) باشد دماى ذوب شدن آجر را پايين مى آورد و آجر در گرماى کوره به شکل آجر جوش ١ درمى آيد. اگر سنگ آهک به صورت دانه درشت در خاک خشت باشد پس از پختن در کوره، گاز  کربنيک آن جدا مى شود و آهک زنده باقى مى ماند. آهک زنده پس از اين که رطوبت را مى گيرد به آهک شکفته تبديل مى شود و آجر را مى ترکاند (آلوئک).

 سولفات ها: سولفات ها به صورت سولفات کلسيم، منيزيم، پتاسيم، سديم در خاک آجر وجود دارند. سولفات ها در موقع آسياب کردن خاک به شکل گرد در مى آيند و پس از مصرف شدن آجر، آب ملات يا آب باران را مى مکند و به صورت سفيدک يا شوره در نماى ساختمان مشخص مى شوند.

 املاح آهن: اکسيد آهن در آجر، کارگداز آور را انجام مى دهد. اگر اکسيد آهن (سه ظرفيتى) در خاک آجر به پنج درصد وزن آن برسد دماى ذوب را کاهش مى دهد و رنگ آجر نيز سرخ مى شود.

 مواد گياهى: اين مواد چنان چه در خاک آجر وجود داشته باشند به هنگام پختن آجر در کوره مى سوزند و در عوض فضاى خالى به جاى مى ماند و بدين ترتيب آجر توليدى پوک خواهد شد.

انواع کوره هاى آجرپزى

کوره تنوره اى و چاهى اين کوره ها از قديمى ترين انواع کوره هاى آجرپزى در ايران محسوب مى شوند و مى توان آن ها

را در کارگاه هاى ساختمانى، که حمل آجر به آن جا به دليل مسافت زياد اقتصادى نباشد، احداث نمود. در حال حاضر کم تر از اين کوره ها استفاده مى شود.

کوره ى هوفمان

کوره هاى هوفمان به شکل حلقه ای(دايره) يا حلقه اى کشيده (بيضوى) هستند و معمولاً روى سطح زمين يا پايين تر از سطح  زمين ساخته مى شوند.

آتش اين کوره ها قابل کنترل و حرارت آن ها تقريباً در نقاط مختلف اتاقک يکسان است. محصول اين کوره ها يک نواخت و فقط دو تا سه درصد محصولِ آن آجر « نپخته » يا « جوش» است.

کوره ى تونلى

 اين نوع کوره از جديدترين کوره هاى آجرپزى محسوب مى شود و در آن ها علاوه بر آجر، سراميک هاى ممتاز و صنعتى نيز پخته مى شود. در اين کوره خشت ها روى واگن قرار مى گيرند و وارد تونل مى شوند. خشت ها در اواسط کوره پخته و سپس تا مرحله خروج از کوره به تدريج سرد مى شوند.

ويژگى هاى آجر خوب

 بايد در برخورد با آجر ديگر صداى زنگ بدهد. صداى زنگ نشانه ى سلامت، توپرى، مقاومت و ميزان جذب آب مناسب آن است. آجرى که صداى خفه بدهد يا خوب پخته نشده است و يا ترک دارد.

 بايد در آتش سوزى مقاومت کند و خميرى و ذوب نشود.

 مواد شيميايى نبايد در آجر اثر نامطلوب به جاى گذارد.

 هرچه قدر ضريب انتقال حرارتش کم تر باشد مرغوب تر است.

 رنگ آجر بايد يک نواخت باشد (اين ويژگى به جنس شيميايى و يک نواختى در پخت مربوط مى شود.

 بافت آجر بايد همگن باشد.

سطح آجر بايد بدون حفره و فاقد آلوئک باشد.

 سختى آجر بايد به اندازه اى باشد که با ناخن خراشيده نشود.

 آجر نبايد پوک باشد. آجر پوک آب را جذب مى کند و به هنگام سرما يخ زده و خرد مى شود.