گچ چیست ؟

گچ ساختمانى از پختن و آسياب کردن سنگ گچ به دست مى آيد. سنگ گچ کانى کلسيم دارى (کلسيم سولفات آب دار) است که در طبيعت، به وفور و تقريباً در تمام نقاط ايران يافت مى شود.

سنگ گچ از سنگ هاى رسوبى با درجه ى سختى ٢ است که به دليل ميل ترکيبى شديد به طور خالص يافت نمى شود و بيش تر به صورت مخلوط با آهک و خاک رس يا ترکيب با کربن يا اکسيدهاى آهن يافت مى شود. سنگ گچ هاى خالص سفيد رنگ اند.

فرآورى گچ

فرآورى يا پخت گچ، تبخير همه ى آب شيميايى يا بخشى از آب شيميايى کلسيم سولفات آبدار است. سنگ گچ در گرماى کم پخته مى شود و جنس آن به گرماى پختنش بستگى دارد.

انواع کوره هاى گچ پزى

1 - کوره هاى چاهى يا تنوره اى: اين نوع کوره ها قديمى ترين نوع کوره هاى گچ پزى محسوب مى شوند. سنگ گچ را در آن مى چينند و تون کوره را آتش مى کنند تا گچ بپزد. به دليل اين که حرارت کوره قابل کنترل نيست، همه نوع گچ ساختمانى از معمولى تا تشنه (انيدريت)، سوخته و سنگ گچ تجزيه شده در آن يافت مى شود.

٢ - کوره هاى تاوه اى: سنگ گچ را در سنگ شکن به کلوخه هاى کوچک تبديل و سپس آسياب مى کنند تا پودر شود. اين گرد را در تاوه هاى بزرگ گرما مى دهند (مانند بو دادن تخمه و آجيل) و گرد سنگ گچ را به طور پيوسته هم مى زنند تا به صورت يکنواخت بپزد.

3-  کوره ى دوار (گردنده ى خفته): کار اين کوره ها پيوسته است. سنگ گچ کلوخه شده را درون استوانه اى خفته از جنس فولاد، که نسبت به محور افق چهاردرصد شيب دارد، مى ريزند تا حرارت ببيند. سپس از طرف ديگر سنگ گچ پخته شده بيرون مى آيد.سنگ گچ پخته شده را، براى رسيدن به نرمى مورد نظر، آسياب مى کنند و سپس مورد استفاده قرار مى دهند.

با توجه به گرماى کمى که براى پخته شدن سنگ گچ لازم است گاهى آن را روى کوره هاى آجر پزى نيز مى پزند.

زمانِ گرفتن ملات گچ

زمانِ گرفتن گچ کارخانه اى معمولى در ايران ٩ تا ١٠ دقيقه است، اما با افزودن جسم هاى کانى،گياهى و دامى به گرد گچ، مى توان زمان گرفتن آن را کنترل نمود و آن را تندگير يا کندگير کرد.

ويژگى هاى گچ

1 - وزن مخصوص گچ کیسه ای 2/1 تن بر متر مکعب میباشد.

٢- رنگ گچ ساختمانى سفيد است و سطح پوشيده شده ى با آن را مى توان با رنگ لعابى يا پلاستيکى يا روغنى رنگ کرد. در دور هى صفويه به ملات گچ رنگ اضافه م ىکردند و اندود رنگى پس از خش کشدن رنگش باقى م ىماند.

٣- گچ گرما و صدا را پخش نمى کند و در برابر آتش سوزى مقاوم است. ملات گچ يخ نمى زند و مى توان تا سرماى زير ده درجه سانتى گراد در کار بنايى از آن استفاده کرد.

4- با اضافه کردن افزودنى ها مانند نمک طعام، گرد آهک و سريش مى توان زمانِ گيرايش گچ را سريع تر نمود يا آن را به تأخير انداخت.

5- ملات گچ ساختمانى هنگام گرفتن يک درصد حجمش زياد مى شود و همه سوراخ هاى ريز پوسته رومالى پر مى شود. از اين رو مى توان سطح هاى بزرگ را بدون اين که ترک بخورد اندود کرد.

٦- سطح بيرونى گچ چون پوک نيست و سوراخ ندارد قارچ نمى زند و حشره در آن لانه نمى کند. گچ در برابر نفوذ رطوبت ضعيف است و اگر اين پوسته آب بمکد و آب به آستر برسد گچ طبله مى کند و بايد آن را کند و دوباره تجديد نمود.

٧ - ملات گچ با فلزات سولفات درست مى کند. از اين رو در پوشش هاى طاق ضربى براى پيش گيرى بايد تير آهن را به خوبى با ضد زنگ رنگ کرد.

مصارف گچ

مصارف گچ زياد است و از گچ ريزى براى پياده کردن نقشه ساختمان تا ساختن انواع ملات هاى گچى و سفيدکارى، سنگ کارى، مجسمه سازى، گچ برى، اجراى ابزارهاى گچى و صنعت سيمان سازى استفاده می کنند.

ملات گچ و خاک را در اندود آستر روى ديوار و زير سقف و ساختن طاق ضربى و ملات گچ خالص را در سفيد کارى و گچ برى مصرف مى کنند.

ساختن ملات گچ

براى ساختن ملات هاى گچ، گچ و خاک، گچ و ماسه و يا هر نوع ملات گچی ديگر، مانند ملات آجر کارى شومينه (ترکيب گچ، خاک نسوز، سيمان و آب)، بايد گرد آن ها را در آب پاشيد تا روى همه ى دانه هاى آن آب اندود شود، سپس آن را بايد خوب هم زد تا مورد استفاده قرار گيرد.

ملات گچ زودگير است و به همين دليل سطح هاى بزرگ را نمى توان به صورت صاف و بدون موج سفيدکارى کرد.

يکى از راه حل ها براى پي شگيرى از ايجاد موج روى سطوح وسيع، که از گذشته به جاى مانده، قا بسازى و گچبرى است. گچبری هاى به جاى مانده از زمان اشکانيان، ساسانيان و دوران اسلام نمونه هايى از اين نوع است. مقدار آبى که براى يک کيلوگرم پودر گچ لازم است تا تبديل به ملات شود از نظر تئورى بيست در صد وزن آن اما براى اين که شکل پذيرى بهترى در ملات به وجود آيد و کارگران وزن آن است مجال کارکردن با آن را داشته باشند حدود ٧٠ تا ٨٠ درصد وزن گچ به آن آب اضافه مى کنند. و در اين

صورت بخشى از منافذ آن، به دليل ازدياد حجم گچ، پر مى شود ولى بخش ديگر به صورت فضاهاى خالى باقى مى ماند.

ملات هاى گچ

گچ را مى توان به صورت اندود روى ديوار يا ملات در طاق هاى خشتى يا آجرى به کار گرفت.

انواع ملات ها و اندود هاى گچى به شرح زير است:

ملات گچ و خاک: گچ و خاک يکى از پرمصرف ترين ملات هاى زودگير در ساختمان سازى است که در آن از خاک رس سرند شده و پودر گچ به نسبت يک به يک استفاده مى شود. البته، با توجه به زودگير يا ديرگير بودن گچ، ميزان خاک کم تر يا بيش تر از 50 % میشود. هرچه ملات گچ و خاک زودگيرتر يا به اصطلاح تيز تر باشد خاک مورد استفاده در اين ملات کم تر مى شود. خاک موجود در ملات آن را شکل پذير (پلاستيک)، ديرگير و از نظر اقتصادى ارزان مى نمايد.

استفاده از ملات گچ و خاک در محل هاى خيلى مرطوب مجاز نيست، زيرا به سرعت رطوبت هوا را مى گيرد و طبله مى کند.

به علت زودگير بودن ملات گچ و خاک بايد آن را به ميزان کم ساخت و به مصرف رساند.

ملات گچ: در صورت نياز به سفيدکارى اتاق ها، سالن ها يا فضاهاى ديگر، يا چنان چه نياز به ملاتى زودگيرتر از گچ و خاک باشد، از ملات گچ استفاده مى شود. در سنگ کارى ها سنگ پلاک به صورت موقت توسط ملات گچ نگهدارى مى شود تا بتوان پشت پلاک ها را دوغاب ماسه سيمان ريخت. در مناطق گرم و خشک از ملات گچ براى اجراى کاش ىهاى معرق استفاده میشود.

ملات گچ مرمرى: براى اندودکارى در جاهاى مرطوب و مکان هايى که در معرض آب و رطوبت و شست وشو قرار دارند از ملات گچ مرمرى استفاده مى شود. ملات گچ مرمرى، پس از گرفتن، سخت تر و مقاوم تر از ملات گچ ساختمانى است. طرز ساخت آن شبيه ملات گچ و خاک است.

ملات گچ و ماسه: اين ملات را از اختلاط گچ و ماسه، در جاهايى که ماسه بادى زياد است،درست مى کنند. قطر درشت ترين دانه ماسه نبايد از دو ميلى متر بيش تر باشد.

گچ کشته: به علت زودگير بودن گچ نمى توان سطوح وسيع را به صورت يک دست و يک نواخت با آن اندود کرد. بنابراين به منظور صيقلى کردن سطوح اندود شده، روى آن را گچ کشته مى کشند.

ضخامت گچ کشته نبايد از يک ميلى متر بيش تر باشد. براى ساختن گچ کشته گرد الک کرده ، آن را وارد آب مى کنند و با دست هم مى زنند و مالش مى دهند تا به هنگام سفت شدن مانع از ايجاد کريستال شوند. در سا لهاى گذشته رن گکردن ديوارها مرسوم نبود و با اضافه کردن سريش به ملات گچ آن را به گون هاى تهيه میکردند که هنگام تکيه دادن به ديوار لبا سها سفيد نشوند.